Ο πατήρ Φοντέκκιο της Κοινωνίας του Ιησού σχεδίασε σ' έναν απ' τους τόμους των Lettres edifiantes et curieuses, που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το πρώτο μισό του δέκατου όγδοου αιώνα, μια μελέτη για τις προλήψεις και τις πλάνες των κοινών ανθρώπων της Καντώνας. Στο προκαταρκτικό σχεδίασμα σημείωσε ότι το ψάρι ήταν ένα πλάσμα που έλαμπε και κινιόταν γρήγορα και που δεν είχε πιάσει ποτέ του κανείς, αν και πολλοί έλεγαν ότι το είχαν δει στα βάθη των καθρεφτών. Ο πατήρ Φοντέκκιο πέθανε το 1736 κι έτσι το έργο που άρχισε έμεινε ατέλειωτο. Κάπου 150 χρόνια αργότερα, ο Χέρμπερτ Άλλεν Τζιλς ανέλαβε να τελειώσει το έργο που είχε μείνει στη μέση. Σύμφωνα με τον Τζιλς, η πίστη στο ψάρι αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου θρύλου, που φτάνει μέχρι τους μυθικούς χρόνους του Κίτρινου Αυτοκράτορα.
Τον καιρό εκείνο, ο κόσμος των καθρεφτών κι ο κόσμος των ανθρώπων δεν ήταν όπως σήμερα, απλώς ξεκομμένοι ο ένας απ' τον άλλο. Ήταν επιπλέον τελείως διαφορετικοί. Ούτε τα όντα, ούτε τα χρώματα, ούτε τα σχήματα ήταν τα ίδια. Και τα δυο βασίλεια, των καθρεφτών και των ανθρώπων, ζούσαν αρμονικά. Μπορούσες να πας και να 'ρθεις μέσα απ' τους καθρέφτες. Μια νύχτα εισέβαλαν στη γη οι άνθρωποι των καθρεφτών. Είχαν μεγάλη δύναμη, αλλά στο τέλος ενός αιματηρού πολέμου υπερίσχυσαν τα μαγικά όπλα του Κίτρινου Αυτοκράτορα. Απέκρουσε τους εισβολείς, τους φυλάκισε μέσα στους καθρέφτες και τους ανάγκασε να επαναλαμβάνουν σαν μέσα σε κάποιο όνειρο τις ανθρώπινες πράξεις. Τους απογύμνωσε απ' τη δύναμή τους κι απ' τη μορφή τους και τους περιόρισε στην εκτέλεση απλών δουλικών αντανακλάσεων. Θα 'ρθει, όμως, μια μέρα που θα λύσουν τα μαγικά ξόρκια.
Το πρώτο που θα ξυπνήσει θα είναι το ψάρι. Θα δούμε βαθιά μέσα στον καθρέφτη μιαν αμυδρή γραμμή που θα έχει ένα χρώμα εντελώς διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο χρώμα. Ύστερα θ' αρχίσουν να σαλεύουν κι άλλα σχήματα. Σιγά σιγά θα διαφέρουν από μας, θα πάψουν να μας μιμούνται. Θα ορμήσουν μέσα απ' τα φράγματα του γυαλιού και του μετάλλου και δε θα νικηθούν αυτήν τη φορά. Στο πλευρό των πλασμάτων των καθρεφτών θα πολεμήσουν και τα πλάσματα του νερού.
Στο Γιουνάν δε μιλούν για το ψάρι, αλλά για την τίγρη του καθρέφτη. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι λίγο πριν γίνει η επιδρομή, θ' ακούσουν την κλαγγή των όπλων να 'ρχεται απ' τα βάθη των καθρεφτών.
Από “Το βιβλίο των φανταστικών όντων” που έγραψε ο Χ. Λ. Μπόρχες σε συνεργασία με τη Μ. Γκερέρο | Μετάφραση Γιώργος Βέης | εκδόσεις LIBRO 1983
